Chương 13 : VĂN NGHỆ THỜI “ĐỔI MỚI”

Cùng với sự mở cửa toang toàng cho nền kinh tế thị trường mạnh ai nấy làm... giầu dưới sự chỉ đạo của bọn cầm quyền cơ hội mà mục tiêu cao nhất là kiếm chác, nền văn nghệ do Đảng lãnh đạo cũng được ăn một lô bánh vẽ. Lần đầu tiên, tổng bí thư Nguyễn Văn Linh công nhận: “Lâu nay văn nghệ sĩ các anh quả có bị…trói! Nghị quyết trung ương 5 đã “cởi trói” cho các anh. Hãy mạnh dạn lên mà viết! Đừng uốn cong ngòi bút!”

Nghe sướng cái lỗ tai chưa?

Thế là giữa cái lộn tùng phèo bát nháo, lẫn lộn dở, hay, tha hồ tự do kiếm tiền, làm giầu bằng văn nghệ, nếu có điều kiện...Chẳng ai phê bình được ai, nếu không, sẽ bị chụp cái mũ “bảo thủ”, “chống Đổi Mới”, “tư duy lạc hậu”! Riêng âm nhạc thì mất tăm những cái tên lừng lẫy một thời với âm nhạc “la-ghe”, âm nhạc ngợi ca, âm nhạc hô khẩu hiệu... “Cưa sừng làm nghé” để anh anh, em em..., tình ta mặn nồng, hôn hôn, hít hít thì...cũng có ông làm thử nhưng gượng gạo làm sao, thứ âm nhạc “bốc mùi” giả tạo ấy không ai chịu nổi. Chẳng có gì khó hiểu trong chuyện này. Các ông đã quá “méo mó cộng sản” trong tư duy, quá khô khan trong tâm hồn và nói cho ngay, không có khả năng nhị hoá nhân cách trong tình yêu nên phải dùng cái thế phẩm “bốc mùi” ấy như một thứ bột ngọt để rắc vào tình cảm của “anh lính biên cương về thăm nhà”, “cô công nhân vừa tan ca”, hay anh chị thanh niên xung phong đang “con kênh ta đào có anh và có em” mà thôi! Vì thế mà ca khúc của mấy anh Xuân Hồng, Phạm Tuyên...“chuyển hướng sáng tác” chẳng được ai tiếp nhận!

Thay vào đó là một lớp được gọi là “nhạc sĩ trẻ” ăn khách với những câu chắp vá từ đủ thứ bài Mỹ, Hoa, Hàn, Thái... tha hồ làm mưa làm gió trên thị trường, để rồi cũng bị quần chúng vứt vào sọt rác! Riêng nhà xuất bản Đồng Nai đều đều mỗi tháng cho ra một tập nhạc có tên 99 Bài Tình Ca Trong Tháng của những tác giả chưa ai nghe tên bao giờ!

Và điều phải xảy ra đã xảy ra: nhạc tiền chiến, nhạc hải ngoại một thời bị coi như... thuốc độc, nhạc của những tác giả “có vấn đề” Văn Cao, Đoàn Chuẩn, Lê Hựu Hà, Dương Thiệu Tước, Nguyễn Ánh 9…, của các tác giả đã bỏ nước ra đi Cung Tiến, Trần Quảng Nam, Ngô Thụy Miên...trở lại với người nghe “tự nhiên như không khí.” Tuy nhiên, những bài ca “não tình”, những dàn nhạc mang toàn tên tiếng Anh, biểu diễn thì bắt chước các king rock, pop từ cách gào thét, nhảy nhót, đến phục sức tóc, tai tởm lợm vẫn tha hồ tung hoành!

Các live show, các gala unplugged được các nhà văn hóa phường, văn hóa quận cấp phép, thi nhau nở rộ và chiếm được cảm tình của lớp tuổi teen đang quá ngán các thứ căng cứng mà “cách mạng” nhồi nhét vào đầu họ! Không thiếu những bài hát đã bị khai tử từ thập niên 1950-1960 bởi chính công chúng Sài Gòn trước 1975, những ca sĩ “sến” này, ca sĩ “quá đát” kia cũng nhân dịp “cởi trói” mà “tái xuất giang hồ” thoải mái! Miễn không hát, không viết “đả đảo cộng sản” là đều “cho qua” hết!

Việc loạn ca sĩ, nhạc sĩ lại được khuyến khích bởi những nhà xuất bản, những trung tâm băng đĩa của Nhà Nước, vì hái ra tiền nên như những làn sóng dìm chết tất cả những ai ngăn cản nó. Báo Tuổi Trẻ của Đoàn Thanh Niên Cộng Sản Sài Gòn công khai đòi đổi mới nội dung giảng dạy âm nhạc ở nhạc viện với lý do: Sài Gòn là “thủ đô của nhạc nhẹ Đông Nam Á”, không cần các thứ nhạc bác học! Nói cho ngay, khi nghệ thuật tách rời khỏi chính trị lại được “định hướng” bởi...đồng tiền và sự ngu dốt thì... cái thượng tầng kiến trúc của xã hội đã đi vào con đường cực kỳ thoái hoá. Đã thế, sách lược “mị dân” bẩn thỉu bằng cách khuyến khích những sản phẩm văn hoá rẻ tiền lại được che đậy bằng cái khẩu hiệu “quần chúng yêu cầu” luôn làm cho người nhẹ dạ tưởng các ông lãnh đạo cũng “tâm lý”, cũng “thoáng”, cũng sát với quần chúng lắm! Mấy chú trực tiếp ở hội, hè, sở, quận, phường, xã... tát nước theo mưa “bung ra” đủ thứ rác rưởi báo hiệu một cuộc xuống dốc thê thảm về đạo đức xã hội. Nhạc hội, vũ trường, karaokê ôm, “tụ điểm” đủ kiểu mọc ra như nấm... Chỉ cần chữ ký của “anh văn hoá” quận, văn hoá phường là... “xong ngay.” Chả thế mà khối anh chỉ làm “văn nghệ kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa” mấy năm đã xây được nhà lầu, sắm được xe hơi, còn hát gì, diễn gì bất cần biết! Cuộc chiến “ai thắng ai” chỉ tính giữa pop (âm nhạc phổ thông, âm nhạc bình dân) và âm nhạc đòi hỏi phải học hành, hiểu biết coi như... kết thúc đối với tôi!

Tôi xin giơ tay hàng và cầu trời sớm có phép lạ nào đưa con cháu tôi vào một thế giới văn chương nghệ thuật đích thực để trí não chúng được nâng cao, để tâm hồn chúng được rộng mở tới những tầm mức văn hóa mà loài người đã đạt tới...

Người ta công khai mỉa mai các nghệ sĩ nhân dân, nghệ sĩ ưu tú nay phải đi...bán cháo lòng, đi rửa bát ở khách sạn là đáng kiếp cái thân “vô tài nhưng có tướng”, xưa được Đảng “bơm” lên cao thì nay có ngã đau cũng là lẽ đương nhiên! Nói về đa số cũng chẳng oan, nhưng vơ cả đống thì không đúng. Bản thân tôi, cũng được vài tờ báo của Đoàn Thanh Niên Cộng Sản thành phố Sài Gòn xếp vào “lũ nhạc sĩ già nua, bảo thủ, lạc hậu”, thậm chí còn bị chất vấn về những bài viết dựa trên các tài liệu rất cập nhật vừa nhận được từ Pháp, Mỹ...gửi về (thời ấy chưa có internet) lên án sự quậy phá của các nhóm Pop, Rock, Rap Épigone, Copieur, Disciple, Iconoclaste... của chính các ông trùm loại nhạc này viết thành sách hoặc phát biểu trên báo chí phương Tây, là “đáng nghi ngờ”, là tôi “phịa”! ... Tôi chẳng buồn cãi, chẳng buồn đưa đến tòa soạn hai tờ Tuổi Trẻ, Thanh Niên những tài liệu, sách báo mà tôi còn giữ trong tay để minh chứng rằng mình “nói có sách mách có chứng”. Tôi đã quá chán các giọng lưỡi luôn đổi hướng, xoay chiều đến trắng trợn, không biết xấu hổ là gì. Lại nhớ đến câu nói của bộ trưởng văn hóa Pháp Jack Lang: “Trong lãnh vực văn hóa, không thể nhốt chung con cáo Mỹ và con gà trống Gaulois một chuồng được” mà buồn cho cái nền văn hóa “kinh thế” thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa”... Trong bối cảnh kinh tế, chính trị, văn hoá xã hội như thế, làm “lính xung kích” không xong, làm “kỹ sư tâm hồn” thì...hết thời, nhất là làm một “văn nghệ sĩ” thì...hết lửa trong tim, hết niềm tin trong tâm hồn, đảo lộn hoàn toàn trong nhận thức và ê chề, khốn khổ trong cuộc sống đời thường nên tôi thấy...rút lui là thượng sách!

Cuộc chiến giữa nền “văn nghệ vô sản hiện thực xã hội chủ nghĩa” với nền văn nghệ đích thực vì cái Chân, cái Thiện, cái Mỹ đã không xảy ra! Đây là một cuộc chiến khác, cuộc chiến giữa cái Đẹp đích thực và cái Đẹp dung tục, cái Đẹp bị tầm thường hoá. Người ta đã ném chúng tôi vào một bãi “chiến trường mới” đầy xác chết thối rữa, nhầy nhụa, tù mù, đầy những cặn bã, những bãi nôn mửa của một thời “hippy văn hóa” sau đại chiến thứ 2 ở châu Âu!

Hết cái việc chống chọi với thứ “văn nghệ vì Đảng vì Dân” rồi do nó đã qua đời không kèn không trống, chúng tôi lại phải chống chọi với cái gì đây? Xây dựng, sáng tạo cái gì đây? Nhảy vào cái chiến trường bát nháo này để chiến đấu khác nào xông vào trận địa không có người mà toàn ma quỷ? Cùng ma quỷ giành giật một chỗ đứng, một miếng xương, một mẩu bánh chăng? Để rồi cũng biến thành ma quỷ luôn chăng?

Thôi thì... 36 chước chỉ còn chước chuồn là hơn.

Và lại... wait and see!

Chờ ngày đất nước “đâu vào đó”, hết bóng những tên phù thuỷ cộng sản và bè lũ âm binh của chúng, trật tự văn hoá, đạo đức xã hội được người có đức có tài ra tái thiết, nhất là xây dựng lại tâm hồn con người, từ chỗ bị u mê lú lẫn bởi cái nền văn nghệ tuyên truyền cho Đảng đến chỗ xuống cấp, sa đoạ bởi thứ văn nghệ bắt chước, văn nghệ thuổng, văn nghệ khuyến mại kích thích con người ăn chơi, hưởng thụ, làm tình nhăng nhít...“Cởi trói” nửa vời đã biến “văn nghệ bị trói” trở thành “văn nghệ điên khùng”!

Đó là tóm lược tình hình văn nghệ nói chung và âm nhạc nói riêng những năm cuối hai thập kỷ 1980 và 1990, thời gian mà Giá Trị Đích Thực trong mọi mặt đều bị lộn tùng phèo! Tôi biết làm gì đây?

Như một kẻ thảm bại, dù còn có nhiều người cầu mong tôi ở lại để thỉnh thoảng làm “speaker ([1]) không tiền khoáng hậu” cho họ, tôi đưa đơn xin về vườn! Đơn được lãnh đạo Hội Văn Nghệ lúc ấy chấp nhận ngay lập tức...

Cuộc “phiêu lưu văn nghệ” kéo dài này, xét cho cùng chính tại tôi đã chọn con đường sai lầm. Tôi đã chọn cái “nghiệp” đáng lẽ lấy cái “tâm” làm gốc hơn ai hết thì lại phải lấy cái đầu, lấy cái...dạ dày và cái “chỗ đứng dưới mặt trời” làm mục đích và phương tiện để tồn tại.

Mọi cựa quậy để “sống”, để làm “văn nghệ bằng tim” đều là công cốc, chuốc thêm sầu muộn cho mình và gây khó chịu cho người đương thời.

Tôi quyết tâm “giã từ vũ khí”!

Tránh xa mọi cuộc bon chen trên đấu trường văn nghệ với niềm tin vững chắc tôi sẽ có những ngày êm ả trong tâm hồn khi trở thành một ông già bình thường, không ham hố bất cứ thứ gì, nằm chờ cái chết sẽ đưa mình vào quên lãng.

Y như con sói của Vigny — “gémir, crier, pleurer est également lâche” — mà tôi đã bị ám ảnh và luôn “vận” vào số phận mình ngay từ thuở thiếu thời.

Thế nhưng...

([1]) Người phát ngôn. –– tiếng Anh.